ตุ๊กตาญี่ปุ่น (Nihon-ningyoo)

• ตุ๊กตาญี่ปุ่น (Nihon-ningyoo)

• เรื่องโดย : Azu’Nyan Prae
  เรียบเรียงโดย : ทีมงานโรงเรียนสอนภาษาญี่ปุ่น Jat
•        ตุ๊กตาญี่ปุ่น (日本人形, Nihon-ningyoo) เป็นสิ่งที่มีความสัมพันธ์กับชาวญี่ปุ่นมาตั้งแต่สมัยโบราณ เป็นงานฝีมือขั้นสูงที่มีความละเอียดอ่อน สะท้อนให้เห็นถึงขนบธรรมเนียมประเพณีอันงดงามของประเทศญี่ปุ่น ตุ๊กตาแต่ละตัวก็จะแสดงถึงลักษณะเฉพาะของท้องถิ่นต่างๆ ไม่ว่าจะเป็นรูปทรง ลวดลายหรือการแกะสลัก รวมทั้งการตกแต่งด้วยผ้านานาชนิดที่วิจิตรบรรจง ความเป็นมาของตุ๊กตาแต่ละยุคแต่ละสมัยก็ยังมีความหลากหลาย วันนี้ Azu จะขอนำเสนอเกี่ยวคำในภาษาญี่ปุ่นที่ใช้ในการเรียก “ตุ๊กตาญี่ปุ่น” ให้ทุกท่านได้รู้จักกันมากขึ้นค่ะ
  
  ตุ๊กตาฮินะ (ひな人形, Hina-ningyoo)
• 
•         ตุ๊กตาฮินะเป็นตุ๊กตาขนาดเล็กที่ประดับลดหลั่นกันเป็นชั้นๆ มักจะนำเสนอการแต่งกายในชุดประจำราชสำนัก โดยการสวมใส่ชุดจักรพรรดินั้นมักจะอยู่ในช่วงยุคเฮอัน (Heian) ตุ๊กตาฮินะนิยมนำมาจัดในงานเทศกาลตามประเพณีของญี่ปุ่น หรือที่เรียกกันว่า เทศกาลวันเด็กผู้หญิง (ひな祭り, Hina matsuri) ที่จัดขึ้นในวันที่ 3 เดือน 3 (มีนาคม) เป็นประจำของทุกปี แต่ละครอบครัวที่มีลูกสาวจะประดับไว้ในบ้านเรือนเพื่ออวยพรให้เด็กผู้หญิงเติบโตมีสุขภาพที่แข็งแรง มีความสุขและประสบความสำเร็จในชีวิต
  
• ตุ๊กตานักรบ (武者人形, Musha-ningyoo) / ตุ๊กตาเดือน 5 (五月人形, Gogatsu-ningyoo)
• 
•     ตุ๊กตานักรบเป็นตุ๊กตาที่สวมชุดเกราะประดับตกแต่งด้วยดาบหรือหมวกเหล็กนักรบ มักจะถูกนำมาจัดในวันที่ 5 เดือน 5 (พฤษภาคม) เป็นประจำของทุกปี หรือที่เรียกกันว่า เทศกาลวันเด็กผู้ชาย (こどもの日, Kodomo no hi) ครอบครัวที่มีลูกชายมักจะประดับตุ๊กตานักรบเพื่อขอพรให้เด็กผู้ชายเติบโตมีสุขภาพดี แข็งแกร่ง อาจหาญ เข้มแข็งเหมือนดั่งนักรบ
  
• ตุ๊กตาฮากาตะ (博多人形, Hakata-ningyoo)
• 
•      ตุ๊กตาฮากาตะเป็นตุ๊กตาดินเผาที่ได้รับความนิยมมากในประเทศญี่ปุ่น เป็นผลิตผลพื้นเมืองจากเมืองฮากาตะ (博多市, Hakata-shi) จังหวัดฟุคุโอกะ (福岡県, Fukuoka-ken) ที่ปั้นด้วยดินเหนียวแล้วนำไปเผาไฟ จากนั้นจึงลงสีอย่างละเอียดและประณีตเสมือนของจริง ตุ๊กตาฮากาตะนั้นมีมาตั้งแต่ราวปี ค.ศ. 1601 เมื่อไดเมียว (大名, Daimyoo) ซึ่งก็คือขุนศึกสมัยศักดินาของสมัยญี่ปุ่นนั้น ได้ไปสร้างปราสาทไมซุรุ (福岡舞鶴城, Maizuru) อยู่ที่ฟุคุโอกะ ช่างทำตุ๊กตาและหน้ากากที่อยู่ในเมืองนั้นก็ได้มอบตุ๊กตาฮากาตะให้แก่ไดเมียว หลังจากนั้นเมื่อประมาณปี ค.ศ. 1800 จึงเริ่มมีคนทำตุ๊กตาดินเผาสำหรับคนทั่วไปเพิ่มมากขึ้น จึงกลายเป็นต้นแบบของ ตุ๊กตาฮากาตะ (博多人形, Hakata ningyoo) ตั้งแต่นั้นมา ตุ๊กตาฮากาตะนั้นมีหลากหลายรูปแบบ อาทิ ตุ๊กตาซูโม่ ตุ๊กตาคาบุกิ ตุ๊กตาเด็ก ตุ๊กตาผู้ใหญ่ และอื่นๆ แต่ตุ๊กตาประเภทนี้มักจะมีราคาแพงมาก 
• กตาโคเคชิ (こけし人形, Kokeshi-ningyoo)
  ตุ๊กตาโคเคชิเป็นตุ๊กตาขนาดเล็กที่อาศัยเทคนิคการกลึงไม้แบบญี่ปุ่น ลักษณะของตุ๊กตาจะไม่มีแขนขา ศีรษะกลม ร่างกายเป็นทรงกระบอก เป็นงานฝีมือที่โชว์การวาดลวยลายบนลำตัวและใบหน้าของผู้หญิง เหมาะสำหรับใช้เป็นของที่ระลึก โดยตุ๊กตาโคเคชิแบ่งออกเป็น 2 ประเภท คือ...
• 
• ตุ๊กตาโคเคชิแบบดั้งเดิม เป็นตุ๊กตาที่มีต้นแบบมาจากสมัยเอโดะ (Edo) เป็นผลิตผลพื้นเมืองจากภาคตะวันออกเฉียงเหนือ (東北地方, Toohoku chihoo) ลักษณะตุ๊กตาจะทำด้วยไม้ รูปแบบเรียบง่ายมีสีสันสดใส ส่วนใหญ่จะได้รับการสืบทอดจากรุ่นสู่รุ่น
  
• 
  
  กตาโคเคชิแบบสร้างสรรค์ เป็นตุ๊กตาที่ทำจากไม้เช่นกัน แสดงถึงจินตนาการที่อิสระ แต่มีลวดลายเฉพาะตัว รูปลักษณ์ก็ค่อนข้างทันสมัย
• 
  
• ตุ๊กตาโน (能人形, Noo-ningyoo)
• 
•                        ตัวอย่างตุ๊กตาโน
•  
•           หน้ากากละครโน                                          เวทีละครโน
• ละครโน (能, Noo) กำเนิดขึ้นเมื่อสมัยมุโรมาจิ (Muromachi) เป็นศิลปะการแสดงสำหรับชนชั้นสูง ที่ได้รับการสืบทอดจากรุ่นสู่รุ่น ปัจจุบันอาจมีการปรับเปลี่ยนการแสดงให้เป็นที่นิยมกับผู้คนสมัยนี้มากขึ้น ละครโนก็เป็นศิลปะการแสดงที่ผู้แสดงต้องสวมหน้ากาก เพื่อประกอบการร่ายรำตามเนื้อร้อง จะมีความสวยงามด้านเครื่องแต่งกายและลักษณะท่าทาง ตุ๊กตาโนก็ได้ถ่ายทอดรูปแบบของเครื่องแต่งกายรวมถึงลักษณะท่าทางของตัวละครโนไว้ได้เสมือนจริงเช่นเดียวกัน
  
• ตุ๊กตาหุ่นบุนราคุ (文楽人形, Bunraku-ningyoo)
• 
•                           ตัวอย่างตุ๊กตาหุ่นบุนราคุ
• ตุ๊กตาหุ่นบุนราคุ เป็นตุ๊กตาที่ใช้ในการแสดงตุ๊กตาหุ่นเชิด เป็นศิลปะการแสดงสำหรับชนชั้นสูง และเป็นการแสดงเชิงละครที่มีชื่อเสียงในสมัยเดียวกับละครคาบุกิ (歌舞伎, Kabuki) แต่ไม่ได้รับความนิยมมากเท่ากับละครคาบุกิ การแสดงบุนราคุเริ่มต้นในสมัยมุโรมาจิ (Muromachi) และได้รับความนิยมมากในช่วงสมัยเอโดะ (Edo) ปัจจุบันเป็นที่นิยมมากในแถบโอซาก้า การแสดงหุ่นเชิดนั้น ตุ๊กตาหุ่นบุนราคุ 1 ตัว จะใช้คนเชิดถึง 3 คน เพื่อเชิดในส่วนศีรษะ บ่า ลำตัวและมือ
  
• ตุ๊กตาโกโชะ (御所人形, Gosho-ningyoo)
• 
• ตุ๊กตาโกโชะเป็นตุ๊กตาเด็กผู้ชายเปลือย ผิวขาวเนียนละเอียด ศีรษะโต แสดงให้เห็นถึงลักษณะความน่ารักของเด็ก คำว่า โกโชะ (御所, Gosho) นั้นหมายถึง “วังจักรพรรดิ” ตุ๊กตาโกโชะนี้กำเนิดขึ้นตั้งแต่สมัยเอโดะ (Edo) ซึ่งเหล่าขุนนางในราชสำนักของนครเกียวโตมอบตุ๊กตาโกโชะให้แก่ไดเมียว (大名, Daimyoo) เพื่อเป็นของขวัญตอบแทน จึงเป็นที่มาของชื่อ ตุ๊กตาโกโชะ (御所人形, Gosho-ningyoo) ปัจจุบันตุ๊กตาโกโชะนั้นก็ได้มีรูปแบบที่หลากหลายมากขึ้น
  
• ตุ๊กตาคิเมโกมิ (木目込み人形, Kimekomi-ningyoo)
• 
•                             ตัวอย่างตุ๊กตาคิเมโกมิ
• 
• การปักเย็บเสื้อผ้าฝั่งลงไปบนตัวตุ๊กตาคิเมโกมิ

  
  ตุ๊กตาคิเมโกมิเป็นการนำเอาตุ๊กตาที่ทำจากไม้แกะสลักมาปักเย็บเสื้อผ้าฝั่งลงไปบนตัวตุ๊กตาและเก็บริมผ้าตามร่องไม้ของตุ๊กตา ต้นกำเนิดของตุ๊กตาคิเมโกมินั้นเกิดเมื่อประมาณ 270 ปีก่อน ซึ่งเป็นช่วงกลางสมัยเอโดะ (Edo) นักบวชชินโตที่ทำงานอยู่ในนครเกียวโต จากศาลเจ้าชินโตคามิกาโมะ (上賀茂神社, Kamigamo Jinja) ได้แกะสลักตุ๊กตาโดยใช้ต้นยานะกิ (柳の木, yanagi no ki) ตุ๊กตาคิเมโกมิก็ถือกำเนิดขึ้นตั้งแต่นั้นเป็นต้นมา
  
• ตุ๊กตาซางะ (嵯峨人形, Saga-ningyoo)
• 
• กตาซางะเป็นตุ๊กตาขนาดเล็กที่ทำจากไม้แกะสลักเช่นเดียวกับตุ๊กตาคิเมโกมิ แต่นำมาตกแต่งสีสันด้วยทองคำเปลวหรือทาสีต่างๆ ต้นกำเนิดนั้นเกิดขึ้นในช่วงต้นสมัยเอโดะ (Edo) จนถึงช่วงกลางสมัยเอโดะ สมัยนั้นผู้คนที่อาศัยอยู่ที่เขตซางะ (Saga) นครเกียวโต ยามว่างจากการทำพระพุทธรูปก็มักจะมาผลิตตุ๊กตาตัวเล็กๆ เล่นกัน ซึ่งทำให้มักจะถูกเรียกว่า ตุ๊กตาซางะ (嵯峨人形, Saga-ningyoo) นั่นเอง
  
• ตุ๊กตาอิจิมัทสึ (市松人形, Ichimatsu-ningyoo)
• 
•                   ตัวอย่างตุ๊กตาอิจิมัทสึ
• ตุ๊กตาอิจิมัทสึเป็นตุ๊กตาที่สร้างเลียนแบบเด็กญี่ปุ่นที่สร้างออกมาได้อย่างสมจริงที่สุด มีต้นแบบมาจากนักแสดงคาบุกิ ชื่อ ซาโนะงาวะ อิชิมัทสึ (佐野川市松, Sanogawa Ichimatsu) ที่แสดงบทบาทเป็นผู้หญิงในละคร ซึ่งมีบุคคลมากมายชื่นชอบในผลงานของเขา ตุ๊กตาอิจิมัทสึเป็นตุ๊กตาที่เด็กผู้หญิงสมัยก่อนใช้เล่นเปลี่ยนเสื้อผ้ากัน
• ตุ๊กตาหญิงสาวโอยามะ (尾山人形, Oyama-ningyoo)
• 
• ตุ๊กตาหญิงสาวโอยามะเป็นตุ๊กตาที่มีรูปแบบที่ทันสมัย มีการออกแบบเครื่องแต่งกายและทรงผมที่งดงาม ผู้ที่ริเริ่มตุ๊กตาหญิงสาวนี้ คือ จิโร่ซาบุโร่ โอยามะ (小山次郎三郎, Jiroosaburoo Oyama) เป็นผู้ชำนาญเกี่ยวกับเรื่องการเชิดตุ๊กตาในละครตุ๊กตา
  
• ตุ๊กตาเคียว (京人形, Kyoo-ningyoo)
• 
• ตุ๊กตาเคียวเป็นตุ๊กตาที่แต่งกายในชุดที่หรูหราในช่วงสมัยเฮอัน (Heian) จึงถูกเรียกโดยรวมว่าเป็น “ตุ๊กตาเคียว” ในสมัยก่อนถูกผลิตขึ้นโดยให้กับเจ้าหญิงในสมัยเฮอันใช้เป็นของเล่น ต่อมาในสมัยเอโดะ (Edo) จึงถูกนำมาใช้เป็นของที่ระลึกหรือเป็นของขวัญเพื่อการตอบแทน